από τους μαθητές της Α΄και Β΄τάξης αντίστοιχα, Στάθη και Λάμπρο Νταούλα στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος βυζαντινού πολιτισμού με θέμα: «Όψεις Βυζαντινού Πολιτισμού: Η Βυζαντινή Αρχιτεκτονική στις διάφορες χρονικές φάσεις και μορφές της» για το σχολικό έτος 2013-14
Συντονίστρια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Η λέξη «Βυζάντιο» σημαίνει πολλά για τους Έλληνες και τον Ελληνισμό. Είναι η γέφυρα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Η γέφυρα του ελληνισμού της ελληνιστικής εποχής και των νεότερων χρόνων. Είναι η ελληνική γλώσσα και η ορθοδοξία, δηλαδή τα δύο βασικά συστατικά της ελληνοσύνης και της ρωμιοσύνης. Βέβαια το Βυζάντιο ήταν μια πολυεθνική αυτοκρατορία, αλλά ήταν μια αυτοκρατορία ελληνόφωνη και αυτό ήταν που έσωσε όλον τον ελληνικό πολιτισμό.
Όπου και να γυρίσουμε τα μάτια μας διαπιστώνουμε ότι και σήμερα το Βυζάντιο είναι ζωντανό. Στην εκκλησία που πάμε ακούμε το: «τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια» ή «αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού». Γυρίζουμε στο σπίτι. Ο μπαμπάς λέγεται Παναγιώτης, η μάνα Βασιλική, υπάρχει το εικονοστάσι. Χρησιμοποιούμε βυζαντινές παροιμίες όπως «έφαγε τον περίδρομο» επειδή το πινάκιο, το βαθύ πιάτο των Βυζαντινών, είχε γύρω γύρω ένα περιθώριο όπου ξεχείλιζε το φαγητό. Ή λέμε «τα παίζει στα δάχτυλα», επειδή ακριβώς οι Βυζαντινοί μετρούσαν τα πάντα.
Η Βυζαντινή περίοδος είναι η εποχή διάδοσης του Χριστιανισμού, οι επιδράσεις της οποίας είναι φανερές σε όλη την Ελλάδα αλλά και στο Νομό Τρικάλων. Με τον Χριστιανισμό ως επίσημη πλέον θρησκεία ξεκινά η ανέγερση πολλών εκκλησιών και μοναστηριών.
Τρανό παράδειγμα είναι τα Μετέωρα τα οποία σου κόβουν την ανάσα με το μοναδικό θέαμα που προσφέρουν. Ορθώνονται σταχτογάλαζοι και σταχτοκόκκινοι, σχισμένοι, καταφαγωμένοι, κουρελιασμένοι, γεμάτοι τρύπες, φωλιές και κρύπτες αλλά κι ο καθένας με το δικό του σχήμα, οι πέτρινοι αυτοί γίγαντες, οι περίφημοι βράχοι των Μετεώρων. Αυτή η άγρια και σκληρή μεγαλοπρέπεια μπροστά σ? ένα τόπο ομαλό και γεμάτο γαλήνη, σε ξαφνιάζει και σου γεμίζει την ψυχή σου με δέος και φόβο.
Η ασκητική ιστορία των Μετεώρων αρχίζει μετά το 1000 μ.Χ. Γρηγόριος ο Πολίτης και Αθανάσιος ο Μετεωρίτης ήταν οι πρώτοι μοναχοί από τον Άθω, που ήρθαν και στέριωσαν την κορακοφωλιά τους εδώ επάνω στους σκληρούς, απότομους και απλησίαστους βράχους. Ήταν τότε, που, όπως λένε οι Βυζαντινοί χρονογράφοι, ο στυλιτισμός έγινε μανία. Κάθε απότομος βράχος που ορθωνόταν στην Ελλάδα, έχει επάνω του κι ένα στυλίτη καλόγερο.
Έτσι κι εδώ! Επάνω σ? αυτούς τους απόκρημνους και αφιλόξενους βράχους, σιγά-σιγά στεριώθηκαν κάπου 25 μοναστήρια που στέγασαν πλήθος ταπεινών ανθρώπων του κάμπου, που ήθελαν ν? αντικρύσουν από κοντά το πρόσωπο και το μεγαλείο του θεού. Από τα 25 αυτά μοναστήρια που θαρρείς πως κρέμονται μεταξύ ουρανού και γης σήμερα λειτουργούν τα 6. Τα μοναστήρια με τα μπαλκόνια και τα πρεβάζια που αποτελούν θησαυροφυλάκια πολιτισμού και χριστιανοσύνης, στεφανώνουν τις κορυφές των πελώριων βράχων και υψώνονται πάνω από χαράδρες, χωρισμένα και ταυτόχρονα ενωμένα σ? ένα απαράμιλλο τοπίο, το οποίο με τα βουνά της Πίνδου, τον Πηνειό ποταμό, τα φαράγγια και τα γραφικά χωριά θεωρείται ένα από τα ωραιότερα του κόσμου. Σήμερα τα Μετέωρα έχουν ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
Καθημερινά συρρέουν αμέτρητοι επισκέπτες από κάθε γωνιά της γης για περισυλλογή και προσευχή. Γνωρίζουν τη ζωή των μοναχών, θαυμάζουν το απερίγραπτο τοπίο, την καλλιτεχνική αρχιτεκτονική και αγιογραφία, μελετούν τα ανεκτίμητα κειμήλια. Οι θησαυροί των μοναστηριών όπως οι θαυμάσιες εικόνες και εικονογραφίες, οι σπάνιοι κώδικες και εκδόσεις αρχαίων συγγραφέων, τα πολύτιμα σκευοφυλάκια και τα πανάρχαια χρυσοποίκιλτα και αδαμαντοκόλλητα Ευαγγέλια κάνουν μεγάλη εντύπωση σε κάθε επισκέπτη και συμβάλλουν με αυτό τον τρόπο στην πληροφόρηση και την διάδοση του βυζαντινού πολιτισμού που – χάρη στον τουρισμό που αναπτύχθηκε στην περιοχή – γίνεται γνωστός στα πέρατα της γης.
Εκτός όμως από τα Μετέωρα και η υπόλοιπη περιοχή δε στερείται γραφικότητας και βυζαντινών μνημείων. Ο Ιστορικός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην γραφική παλιά πόλη της Καλαμπάκας, που χτίστηκε το 10ο ή 11ο αιώνα, είναι μοναδικός στον ορθόδοξο κόσμο εξαιτίας του μαρμάρινου άμβωνα στο κέντρο, της άριστης αρχιτεκτονικής του καθώς και του τέμπλου της, έργο των πρώτων Χριστιανικών χρόνων. Η Ιερά Μονή του χωριού Βυτουμά, αφιερωμένη στην Παναγία που χτίστηκε το 1600, αποτελεί τρίκλιτη βασιλική με περίτεχνο τέμπλο και αγιογραφίες που καλύπτουν όλο το ναό. Στην Πόρτα Παναγιά βρίσκεται ο ομώνυμος επιβλητικός βυζαντινός ναός κτισμένος το 1283 στη θέση αρχαίου ναού με ψηφιδωτό διάκοσμο από τον οποίο διασώθηκαν οι μοναδικές στον Ελλαδικό χώρο τόσο για την τεχνική και τεχνοτροπία όσο και για την ιδιόρρυθμη ανάστροφη θέση τους, εικόνες του Χριστού και της Παναγίας. Τέλος εντυπωσιακός είναι ο Ναός Ι.Μ. Τιμίου Σταυρού Δολιανών η κατασκευή του οποίου έγινε γύρω στο 1770. Από την καταστροφή που υπέστη από τους Γερμανούς το 1943 σώθηκε μόνο ο ναός του Τιμίου Σταυρού. Ο ναός αυτός έχει 13 πανέμορφους τρούλους, πολυγωνικές αψίδες και λαϊκής τεχνοτροπίας διακόσμηση, με στοιχεία από όλα τα Βαλκάνια. Όμως και το Φρούριο με τον Πύργο και το Ρολόι του που δεσπόζει επιβλητικό στα βόρεια της πόλης των Τρικάλων πάνω από την παραδοσιακή συνοικία Βαρούσι, αποτελεί σήμα κατατεθέν για την πόλη των Τρικάλων και πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες καθημερινά. Οι ρίζες του βυθίζονται στα Κλασσικά και Ελληνιστικά χρόνια και ανακατασκευάστηκε από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα μ.Χ.
Η βυζαντινή αγιογραφία που διακοσμεί όλες μας τις εκκλησίες και τις μονές της χώρας μας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η απουσία του βάθους, η αδιαφορία για τις φυσικές αναλογίες και την απόδοση της τρίτης διάστασης, η μετωπική απεικόνιση των μορφών, η αυστηρότητα και επισημότητα. Με τον τρόπο αυτό η βυζαντινή τέχνη προσπαθεί να εκφράσει τη ματαιότητα του φυσικού κόσμου και να προβάλει την αιωνιότητα, σύμφωνα με τις βασικές αντιλήψεις του Χριστιανισμού για την επίγεια και μετά θάνατον ζωή.
Αλλά και η βυζαντινή εκκλησιαστική υμνογραφία με τα τροπάρια και τους ύμνους, της οποίας κορυφαίος εκπρόσωπος είναι ο Ιωάννης Δαμασκηνός, προσφέρει σε κάθε πιστό συγκίνηση, δέος και εσωτερική γαλήνη.
Πρέπει να νιώθουμε πολύ περήφανοι που είμαστε απόγονοι και συνεχιστές ενός τόσο λαμπρού πολιτισμού όπως είναι ο Βυζαντινός Πολιτισμός. Χωρίς τα φώτα του, το έθνος μας στο πέρασμα των χρόνων θα ήτανε καράβι χωρίς πυξίδα!!!