Διαπολιτισμική εκπαίδευση: Αναγκαιότητα, ιδεολογική κατασκευή, παρηκμασμένη ουτοπία ή επιθυμία ιδανικού συμβιβασμού;

         Τα τελευταία χρόνια φθάνουν στην χώρα ?ας πολλοί οικονομικοί ή άλλου τύπου ?μετανάστες από διάφορες χώρες του κόσμου και την Ευρωπαϊκή Ένωση για μόνιμη εγκατάσταση. Ζώντας στην Ελληνική κοινωνία έρχονται αναγκαστικά σε επαφή ?ε ?ια καινούρια πραγματικότητα γι? αυτούς, που εξαρτάται από την περιρρέουσα κοινωνική, οικονομική, πολιτική, θρησκευτική ατμόσφαιρα. Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι ποια στάση θα κρατήσει η ελληνική κοινωνία και πολιτεία απέναντί τους. Σε τελική ανάλυση, αφού έρχονται εδώ για να ζήσουν, να εργαστούν εδώ, τι θα γίνει ?ε το ?μέλλον αυτών των ανθρώπων; Ποια παιδεία (που αφορά τον χαρακτήρα και τον τύπο ανθρώπου – πολίτη που θέλουμε να διαπλάσσουμε, ?έσω της ?μορφώσεως και ?έσω της αγωγής) και ποια εκπαίδευση (που αφορά γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρίες και τον τρόπο που θα αποκτηθούν αυτές ?μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία ) θα πρέπει να τους παρέχει η ελληνική πολιτεία; 

     ?εν ?πορεί κανείς να αρνηθεί ότι αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται στη χώρα ?ας για διαφόρους λόγους (οικονο?ικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς κ.λ.π.), κουβαλάνε ?αζί τους έναν πολιτισ?ό, ?ια κοσ?οθεωρία, ?ια κουλτούρα και ?ια γλώσσα διαφορετική. Και από την άλλη συναντούν επίσης ?ια διαφορετική κατάσταση στη χώρα υποδοχής, όσον αφορά όλα τα παραπάνω. Το Ελληνικό κράτος γνωρίζει την κατάσταση αυτή, δηλαδή την διαφορετικότητα των ανθρώπων αυτών που οφείλεται στη χώρα προέλευσής τους, τις κοινωνικές, οικονο?ικές δο?ές της και τον πολιτισ?ό της, όπως επίσης ότι κάτι πρέπει να κάνει για την παιδεία και την εκπαίδευση αυτών των ανθρώπων, ιδιαίτερα των παιδιών τους.

    Ο προβλη?ατισ?ός λοιπόν είναι ?εγάλος. Τι θα κάνου?ε ?ε αυτούς τους ?αθητές; Με ποιες προϋποθέσεις και ?ε βάση ποια αναλυτικά προγρά??ατα θα τους εντάξου?ε στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστη?α; Τι θα γίνει ?ε τη γλώσσα; Τα ?αθή?ατα αυτοπροσδιορισ?ού, εθνικού καθορισ?ού και αυτογνωσίας ?έσω του πολιτισ?ού, της κουλτούρας, της τέχνης, της ιστορίας, της γλώσσας της χώρας υποδοχής, θα διδαχθούν; Πώς; Και από ποιους; Μήπως για να πετύχου?ε ο?αλή και χωρίς εντάσεις ένταξη αυτών στο ελληνικό γίγνεσθαι θα πρέπει να κάνου?ε εκπτώσεις στη διδασκαλία ορισ?ένων ?αθη?άτων (π.χ. ιστορίας, πολιτισ?ού κ.λ.π.), δηλαδή αλλαγή του περιεχο?ένου της διδασκό?ενης ύλης και κατ? επέκταση των αναλυτικών προγρα??άτων; Και η «αντικει?ενική» για το ελληνικό εθνικό κράτος ιστορική πραγ?ατικότητα θα ?είνει απέξω; Για παράδειγ?α τα σχετικά ?ε το κίνη?α του Ζωγράφου και το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας για την αυτονο?ία της Β. Ηπείρου θα διδαχθούν σε ?αθητές προερχό?ενους από τη γειτονική Αλβανία; Πώς θα ερ?ηνεύσουν π.χ. οι μουσουλμάνοι μαθητές/τριες τους θρησκευτικούς πολέ?ους στην Ευρώπη, τις Σταυροφορίες κ.λ.π.; Ή πως θα ε?βαθύνουν σε πολλές ?ορφές τέχνης όπως η γλυπτική, η αγιογραφία, η αρχιτεκτονική, η ποίηση, η πεζογραφία κ.ά. που έχουν επηρεάσει και δια?ορφώσει ολόκληρους πολιτισ?ούς και κοινωνίες; Πως θα ερ?ηνεύσουν γεγονότα και κοινωνικές συ?περιφορές, στάσεις ζωής και δρώ?ενα ολόκληρων λαών (εορτές κ.λ.π.) που βασίζονται στο θρησκευτικό βίω?α; Πως θα ερ?ηνεύσουν για παράδειγ?α τον πόλε?ο στην Γιουγκοσλαβία, την επίθεση της 11ης Σεπτε?βρίου ή τα σχετικά τελευταία γεγονότα της έκρηξης του Ισλά? στον κόσ?ο ?ε αφορ?ή τα σκίτσα για τον Μωά?εθ;

     Το σίγουρο είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει σεβασ?ός και ανοχή στη διαφορετικότητα. Αλλά είναι γεγονός επίσης ότι θα πρέπει να δοθεί και έμφαση στη γλώσσα της χώρας υποδοχής αυτών των ανθρώπων, γεγονός που θα έχει σαν αποτέλεσμα την προσφορά μεγαλύτερης βοήθειας στους συγκεκριμένους μαθητές. Μήπως, όπως ισχυρίζονται πολλοί, αν δοθεί έμφαση στη γλώσσα της χώρας προέλευσης και κατ? επέκταση σε ότι αυτήν ακολουθεί (αφού η γλώσσα δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά κουβαλά ολόκληρο πολιτισμό), τονίσουμε τη διαφορετικότητα και ?ετα να προσπαθήσουμε να τη σεβαστούμε; Αλλά αυτό σε όλες σχεδόν τις χώρες που συνέβη οδήγησε στη δημιουργία σκέτο, δηλαδή στη δημιουργία παράλληλων κοινωνιών. Που σημαίνει κατ? επέκταση διαχωρισμό και εγκατάλειψη αυτών των διαφορετικών κοινωνιών, παραμελήσεις αυτών των ανθρώπων και κατά συνέπεια πιθανές εκρήξεις (π.χ. σχετικά πρόσφατα γεγονότα στη Γαλλία).

     Γεννάται λοιπόν το ερώτημα, τι σχολεία θα πρέπει να δη?ιουργήσου?ε γι? αυτούς τους ανθρώπους; Σχολεία συντήρησης ενός άλλου πολιτισ?ού; Ή θα πρέπει να προσπαθήσου?ε να εντάξου?ε ο?αλά αυτούς τους ?μαθητές στη πραγ?ατικότητα της χώρας υποδοχής, σεβό?ενοι την ιδιαιτερότητά τους και τη διαφορετικότητά τους; Ή να τους αφο?οιώσου?ε στην νέα πραγ?ατικότητα; Και ο σεβασ?ός στο διαφορετικό; Ό?ως δεν θα πρέπει από την άλλη να τους πληροφορήσου?ε, ?έσω της εκπαίδευσης, για την περιρρέουσα κοινωνική, πολιτική, πολιτισ?ική, ιστορική, θρησκευτική κ.λ.π. πραγ?ατικότητα της χώρας που ήρθαν για να ζήσουν; ?εν θα διευκολύνει τη ζωή τους αυτή η παιδεία και εκπαίδευση στη χώρα υποδοχής και την ένταξή τους στο κοινωνικό της και κατ? επέκταση εργασιακό της σύστη?α;

     Το σχολείο που θα φιλοξενεί τέτοιους ?μαθητές θα κρίνεται από το αν ?πορεί να αξιοποιεί τις δυνατότητες που έχει ώστε να προσφέρει προσόντα ?αθητικά, ιδεολογικά, πολιτισ?ικά ώστε να έχουν όλοι οι ?μαθητές ίσες ευκαιρίες για την κοινωνία που θα ζήσουν. Να διδαχθούν αξίες όπως ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, αγάπη προς τον άλλο, τον διαφορετικό. Να εκφραστούν ως ολοκληρω?ένες προσωπικότητες και να ενταχθούν επιτυχώς στο κοινωνικό και εργασιακό δυνα?ικό. Στόχος είναι το να κερδίσουν όλοι οι ?μαθητές το ίδιο και όχι να τεθούν οι οποιεσδήποτε πολιτισ?ικές διαφοροποιήσεις τροχοπέδη σ? αυτή την ίση και δίκαιη απόλαυση των στόχων του σχολείου. Αν, αντίθετα προχωρήσου?ε σε ?ια αντιρατσιστική διαπολιτισ?ική εκπαίδευση, στο όνο?α ?ιας θολής ιδέας περί πολυπολιτισ?ικότητας, υπάρχει ο κίνδυνος, τονίζοντας τις διαφορές, να υπάρξει αποκλεισ?ός, περιθωριοποίηση και εκρήξεις κοινωνικές ή άλλες ?ε οδυνηρές συνέπειες. Μπορεί ακό?η να ?ετατραπεί αυτή η εκπαίδευση σε ιδεολογικό-πολιτικό εργαλείο για την ικανοποίηση των αιτη?άτων αυτών των ο?άδων ήτοι περιορισ?ός των κωδίκων της χώρας υποδοχής, και υιοθέτησης των δικών τους, δηλαδή αναζήτηση δικού τους ζωτικού πολιτισ?ικού χώρου, που είναι βέβαιο ότι θα επιτείνει το πρόβλη?α αντί να το λύσει. Αναφέρου?ε για παράδειγ?α τη Θράκη (αν για παράδειγ?α κατά παράβαση των συνθηκών ονο?ασθεί Τουρκική και όχι Μουσουλ?ανική η ?ειονότητα), φορείς όπως το Ουράνιο Τόξο (που απαιτούν αναγνώριση «Μακεδόνων» γλωσσικά), τους λεγό?ενους «Τσά?ηδες» της Αλβανίας (χάριν ελλείψεως συγκρούσεων) κ.λ.π. Ή ακό?η χειρότερα την ίδρυση ξεχωριστών σχολείων ?ε έμφαση στη διγλωσσία για τους ?ετανάστες, οι οποίοι θα διδάσκονται τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα, περίπτωση η οποία θα αποβεί πολύ προβλη?ατική, αφού θα προσφέρου?ε επίση?α πλέον έδαφος για διαχωρισ?ούς, δημιουργία ?ειονοτήτων και άλλα συναφή.

    Χρειάζεται πολύ προσοχή όταν ?ιλά?ε για διαπολιτισ?ική εκπαίδευση, γιατί αν δεν αντι?ετωπίσου?ε σωστά το πρόβλη?α θα υπάρξει πολύ ?εγάλος κίνδυνος να κατακερ?ατιστούν τα σχολεία ?ας και τα προγρά??ατά τους αλλά και να δη?ιουργηθούν παράλληλες κοινωνίες, ?ε ότι αυτό συνεπάγεται (σκέτο). Θα πρέπει κατά κάποιο τρόπο να υπάρξει ένταξη και ενσω?άτωση αυτών των ανθρώπων στο γίγνεσθαι της χώρας υποδοχής και όχι αφο?οίωση, ?ε σεβασ?ό οπωσδήποτε και ανεκτικότητα στο διαφορετικό. Έτσι θα καταφέρου?ε να τους ε?πνεύσου?ε σεβασ?ό στην κουλτούρα της χώρας υποδοχής αλλά ταυτόχρονα αυτογνωσία και αναγνώριση της δικής τους ιδιαιτερότητας και κουλτούρας καθώς και αυτοσεβασ?ό.

      Σίγουρο είναι ότι θα πρέπει το Ελληνικό σχολείο που θα φιλοξενεί αλλοδαπούς ?μαθητές να κρίνεται από το αν ?πορεί να αξιοποιεί τις δυνατότητες που έχει, ώστε να προσφέρει προσόντα τέτοια, ώστε να έχουν όλοι οι ?μαθητές ίδια πληροφόρηση καθώς και ίσες ευκαιρίες για την κοινωνία στην οποία θα κληθούν να ζήσουν και να εργασθούν. Να εκφραστούν ως ολοκληρω?ένες προσωπικότητες και να ενταχθούν επιτυχώς στο κοινωνικό και εργασιακό δυνα?ικό. Στόχος είναι να κερδίσουν όλοι οι ?μαθητές το ίδιο και όχι να τεθούν οι οποιεσδήποτε πολιτισ?ικές διαφοροποιήσεις τροχοπέδη σ? αυτή την ίση και δίκαιη απόλαυση των στόχων του σχολείου.

  Αμαλία Κ. Ηλιάδη, ιστορικός-φιλόλογος

                            (ΜΑ Βυζαντινής Ιστορίας) Δ/ντρια 3ου  Γυμνασίου Τρικάλων