Οι πολυήμερες εκπαιδευτικές εκδρομές ως ευκαιρίες αξιοποίησης των άτυπων σχολικών πρακτικών στο πλαίσιο του πολιτισμικού, γλωσσικού και ψηφιακού γραμματισμού.

Posted on by

Το σχολείο μας συμμετείχε κατά το σχολικό έτος 2013-14 στο πρόγραμμα ΜΕΝΩΝ- Σχολικής Καινοτομίας με θεματική ενότητα τις πολυήμερες εκπαιδευτικές εκδρομές ως άτυπων μορφών μάθησης. Το πρόγραμμα έρχεται να επεκτείνει το έργο του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας της “Μορφωτικής Πρωτοβουλίας” υποστηρίζοντας τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία ώστε να αναλάβουν τις αναγκαίες πρωτοβουλίες  και καινοτόμες δραστηριότητες, κι έτσι να βελτιώσουν σταδιακά όλες τις επιμέρους πτυχές της σχολικής ζωής και της μάθησης, στις ηλικίες από 4 έως και 18 ετών. Την ευθύνη για το Πρόγραμμα   που εκπονείται το τρέχον σχολικό έτος μετά από σχετική έγκριση του ΥΠΑΙΘ (7926/13-12-2013) και με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), έχει ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Δίκτυο ΜΕΝΩΝ ( http://menon.org.gr ),ενώ υποστηρίζεται από τα προγράμματα εκπαιδευτικής έρευνας και καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ιδιαίτερα δε τα έργα “OpenDiscaverySpace”, “we.learn.it”  και “InspiringScienceEducation”

Συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί:Αμαλία Κ. Ηλιάδη Φιλόλογος-Ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων – Μαγαλιού Καλλιόπη, καθηγήτρια πληροφορικής (ΠΕ19) – ΤέγουΡίτσα,καθηγήτρια Αγγλικών (ΠΕ06)

Ταυτότητα παιδαγωγικού-διδακτικού Σεναρίου:

Τίτλος: “Οι πολυήμερες εκπαιδευτικές εκδρομές ως ευκαιρίες αξιοποίησης των άτυπων σχολικών πρακτικών στο πλαίσιο του πολιτισμικού, γλωσσικού και ψηφιακού γραμματισμού.”

Ιστοσελίδα 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, όπου και όλο το εκπαιδευτικό, παραγόμενο υλικό του προγράμματος, ανά χρονική και θεματική φάση: http://3gym-trikal.tri.sch.gr/     http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=53 (Πολιτιστικά Προγράμματα)

Δημιουργός: Αμαλία Ηλιάδη

Απαιτούμενος χρόνος: περίπου 20 περίπου ώρες μεικτού χαρακτήρα ( διδακτικές και εξωδιδακτικές) καθώς και τουλάχιστον δύο ημερήσιες ή δύο πολυήμερες(διήμερες ή μία τριήμερη εκδρομές).

Γνωστικά αντικείμενα (ένταξη στο αναλυτικό πρόγραμμα): Διαθεματική προσέγγιση: Νέα Ελληνική Γλώσσα, Ιστορία, Ιστορία της Τέχνης, Εικαστικά, Πληροφορική.

Τάξεις: Α΄ Γυμνασίου ως Γ΄ Γυμνασίου.

Υλοποίηση: το παρόν σενάριο έχει δοκιμαστεί στην τάξη και ταυτόχρονα αποτελεί πρόταση-προτροπή προς εφαρμογή.

Μέσα διδασκαλίας-υλικά-προϋποθέσεις:

Απαιτείται εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο και τη μέθοδο project. Επίσης, απαιτείται εξοικείωση με τη χρήση του διαδικτύου και τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένων.

 Σύντομη περιγραφή

Το σενάριο που ακολουθεί αποτελεί θεωρητική υποστήριξη και ταυτοχρόνως πρακτική εφαρμογή αξιοποίησης των ημερήσιων ή πολυήμερων σχολικών εκδρομών με σκοπό την ανάδειξη του εκπαιδευτικού τους χαρακτήρα. Ως περιεχόμενο ορίζεται η δημιουργία ενημερωτικού-περιγραφικού-αφηγηματικού υλικού από τους μαθητές για το μέρος που επισκέπτονται και το οποίο θα συνδυάζει τις γνώσεις από το γλωσσικό μάθημα (χρήσιμα κειμενικά είδη: περίληψη, περιγραφή, αφήγηση), την Ιστορία, την Ιστορία της Τέχνης, τα εικαστικά και την Πληροφορική.

Σκεπτικό και Στόχοι

Η πρόταση αυτή βασίζεται στη διαπίστωση ότι οι σχολικές εκδρομές έχουν περισσότερο ψυχαγωγικό χαρακτήρα παρά εκπαιδευτικό. Οι μαθητές με αυτή αποκτούν ενεργό ρόλο κατά τον σχεδιασμό και κατά την πραγματοποίηση της εκδρομής, αναπτύσσοντας παράλληλα δεξιότητες κλασικού και νέου γραμματισμού. Επιπλέον, επιλέχθηκαν οι εκδρομές, διότι οι άτυπες σχολικές πρακτικές θεωρούνται ως μια από τις λίγες ευκαιρίες που έχει ο εκπαιδευτικός για ουσιαστική παρέμβαση προς δημιουργικότερες διδακτικές προσεγγίσεις.

Οι μαθητές ορίζουν το περιεχόμενο της εκδρομής τους μέσα από την έρευνα που θα κάνουν. Το αντικείμενο της έρευνας είναι ποικίλο (αρχαιολογικοί χώροι, εκθέσεις και μουσεία, καλλιτεχνικά δρώμενα κ.ά.).

Σκοπός αυτής της πρότασης είναι να ωθήσει την ανάπτυξη κάποιων δεξιοτήτων γύρω από τον κλασικό, τον νέο και τον κριτικό γραμματισμό αλλά και δεξιότητες σχετικά με τις ΤΠΕ.

Δεξιότητες Γραμματισμού

  • Παραγωγή και χρήση ποικίλων κειμενικών ειδών σε πραγματικό επικοινωνιακό πλαίσιο: περίληψη, περιγραφή, σημειώσεις, ξενάγηση, αφήγηση, ενημερωτικό υλικό, ταξιδιωτικός οδηγός. -> κλασικός γραμματισμός.

  • Χρήση πολυτροπικότητας στα κείμενα και αναγνώριση της σημασίας της εικόνας στην επίτευξη του κοινωνικού σκοπού των κειμένων. -> νέος γραμματισμός.

  • Κριτική ικανότητα: κατά την αναζήτηση στις διάφορες πηγές, οι μαθητές θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις προθέσεις του συγγραφέα και να διαχωρίζουν ενδεχόμενες προσπάθειες κάλυψης ή παραποίησης της πραγματικότητας.-> κριτικός γραμματισμός.

  • Συνεργασία, δημιουργικότητα και αυτενέργεια.

Δεξιότητες σχετικά με τις ΤΠΕ

  • Χρήση του διαδικτύου ως πηγή πληροφοριών και ικανότητα αποτελεσματικής χρήσης των μηχανών αναζήτησης

  • Χρήση των ΠΕΚ για συγγραφή κειμένων συνδυάζοντας γλώσσα και εικόνα.

Λεπτομερής παρουσίαση της πρότασης

Η πρόταση αυτή αφορά την επίσκεψη μιας οποιασδήποτε πόλης και μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε πρόκειται για ημερήσια επίσκεψη είτε για πολυήμερη. Οι μαθητές θα δουλέψουν μοιρασμένοι σε ομάδες και η κάθε μια θα αναλάβει ένα από τα παρακάτω θέματα:

-οι περιοχές της πόλης και η γεωγραφία της,

-αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία,

-χώροι με σημασία στη σύγχρονη πόλη,

-μουσεία και εκθέσεις,

-καλλιτεχνικά δρώμενα,

-χώροι φυσικού κάλλους,

-χώροι εστίασης και διασκέδασης.

Στάδιο 1: Έρευνα και διαμόρφωση του περιεχομένου της εκδρομής (3 ώρες: 1 διδακτική και 2 εξωδιδακτικές).

Οι μαθητές θα πρέπει να κάνουν μια έρευνα εστιασμένη στη θεματική που ανέλαβαν. Μπορούν να μοιραστούν σε υποομάδες και η κάθε μια να αναλάβει και διαφορετική πηγή πληροφόρησης: διαδίκτυο, έντυποι ταξιδιωτικοί οδηγοί, περιοδικά, συνεντεύξεις από άτομα που έχουν επισκεφτεί την πόλη.

Πρωταρχικός σκοπός αυτής της έρευνας είναι η συλλογή πληροφοριών, ώστε οι μαθητές να οδηγηθούν στην τεκμηριωμένη ενημέρωση για τα μέρη που θα επισκεφτούν. Οι μαθητές συλλέγουν υλικό (από έντυπες ή ηλεκτρονικές πηγές) ακολουθώντας την εξής πορεία:

  • Αναζήτηση στις πηγές (διαδίκτυο-έντυπα)

  • Αποθήκευση των σελίδων που σχετίζονται με τη θεματολογία τους (με αντιγραφή ? επικόλληση για τις διαδικτυακές πηγές, με φωτοτυπίες ή σημειώσεις για τις έντυπες) και κριτική ανάγνωσή τους.

Παράλληλα, η ομάδα που έχει αναλάβει τις συνεντεύξεις, αναζητά άτομα από το σχολικό, φιλικό ή οικογενειακό περιβάλλον και συλλέγει πληροφορίες σχετικά με τις προτιμήσεις και τις προτάσεις τους.

  • Οι υποομάδες συναντώνται και συζητούν τα ευρήματά τους. Σκοπός της συνάντησης αυτής είναι η κριτική ανάγνωση των πηγών μέσα από τη σύγκριση των ευρημάτων τους.

  • Επιλογή του μέρους που θα επισκεφτούν και σύνταξη ενός κειμένου μέσω του προγράμματος παρουσιάσεων στο οποίο θα αιτιολογούν την επιλογή τους.

Σε αυτό το σημείο, οι μαθητές θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις πληροφορίες που παρέχουν οι πηγές. Συγκεκριμένα, πρέπει να διακρίνουν το κατά πόσο αυτές εξυπηρετούν προθέσεις των συγγραφέων, έτσι ώστε να κατασκευάζεται μια συγκεκριμένη πραγματικότητα για τα μέρη που πρόκειται να επισκεφτούν. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να γίνει και κατά τη διάρκεια του γλωσσικού μαθήματος με τη βοήθεια του φιλολόγου. Σκοπός της δραστηριότητας αυτής είναι η ανάπτυξη ικανοτήτων σχετικά με την αναζήτηση στις πηγές καθώς και της κριτικής ανάγνωσής τους, σύμφωνα με την κριτική γλωσσοδιδακτική προσέγγιση.

Στάδιο 2: Συζήτηση και τελική επιλογή του περιεχομένου της εκδρομής (1 διδακτική ώρα).

Οι ομάδες συναντώνται και ενημερώνουν τους υπόλοιπους σχετικά με τις επιλογές τους. Ένα μέλος της ομάδας αναλαμβάνει τον ρόλο του εισηγητή και παρουσιάζει, τεκμηριωμένα, τους λόγους της συγκεκριμένης επιλογής τους, χρησιμοποιώντας το έντυπο ή το πρόγραμμα παρουσίασης που έχουν ήδη δημιουργήσει. Οι μαθητές πιθανόν να οδηγηθούν σε διαδικασία ψηφοφορίας, σε περίπτωση που οι επιλογές τους δε γίνονται αποδεκτές από τις υπόλοιπες ομάδες.

Στάδιο 3: Συγγραφή ενημερωτικού υλικού (6 ώρες: 2 διδακτικές & 4 εξωδιδακτικές).

Κάθε ομάδα καλείται να δημιουργήσει ένα ενημερωτικό έντυπο το οποίο θα μοιράσει στις άλλες ομάδες κατά τη διάρκεια της εκδρομής. Οι ομάδες μελετούν και πάλι το υλικό που έχουν μαζέψει ήδη και αρχίζουν την επεξεργασία του. Κατά την επεξεργασία του υλικού, ενδείκνυνται τα εξής βήματα:

  • Δημιουργία περιλήψεων των πηγών τους μέσα από τη χρήση σημειώσεων ή πλαγιότιτλων. Σε αυτό το σημείο μπορεί να αξιοποιηθεί και το γλωσσικό μάθημα αλλά και το μάθημα της ιστορίας και ιστορίας της τέχνης, που μπορεί να λειτουργήσει ως μια πηγή πληροφοριών.

  • Μελέτη παρόμοιων κειμένων (π.χ. ταξιδιωτικών οδηγών) με σκοπό να κατανοήσουν τη δομή των κειμένων, σύμφωνα με την κειμενοκεντρική προσέγγιση .

  • Συγγραφή του κειμένου με τη χρήση του ΠΕΚ, συνδυάζοντας εικόνες και κείμενο/κατανόηση της έννοιας της πολυτροπικότητας .

Καθώς συχνά τα κείμενα στους ταξιδιωτικούς οδηγούς εμπεριέχουν περιγραφικά κείμενα, οι μαθητές θα ασκηθούν σε αυτό το κειμενικό είδος μέσα από τη συγγραφή περιγραφών για κάποιο πραγματικό σκοπό.

Στάδιο 4: Προετοιμασία για την εκδρομή (2 εξωδιδακτικές ώρες).

Κάθε ομάδα αναθέτει σε ορισμένα μέλη της τον ρόλο του ξεναγού (ή του βοηθού του ξεναγού). Τα μέλη αυτά θα πρέπει να προετοιμάσουν κάποιες σημειώσεις που θα τους βοηθήσουν στην ξενάγηση.

Στάδιο 5: Η εκδρομή (1 ως 3 μέρες).

Μοιράζονται τα ενημερωτικά έντυπα που έχουν δημιουργήσει οι ομάδες και γίνονται οι ξεναγήσεις. Οι μαθητές τραβούν φωτογραφίες και κρατούν σημειώσεις με τις εντυπώσεις τους με σκοπό να εμπλουτίσουν το υλικό τους.

Στάδιο 6: Σύγκριση εμπειρίας-υλικού και τελική παρουσίαση των αποτελεσμάτων του project που είναι κείμενα κατάθεσης εντυπώσεων, ταξιδιωτικές περιγραφές, αφηγήσεις, παρουσιάσεις ppt με πρωτότυπες φωτογραφίες μαθητών/τριών, έργα ζωγραφικής εμπνευσμένα από τα τοπία που αντίκρυσαν και θαύμασαν στη διάρκεια της εκπαιδευτικής εκδρομής(8 ώρες: 2 διδακτικές και 6 εξωδιδακτικές).

Οι μαθητές επιστρέφοντας από την εκδρομή μπορούν να συγκρίνουν την εμπειρία τους με όσα έχουν συλλέξει ως υλικό πριν την πραγματοποίηση της εκδρομής. Εάν δεν υπάρχει κάποια διαφορά, τότε απλώς προσθέτουν τις φωτογραφίες τους. Εάν όμως βρεθούν διαφορές μεταξύ εμπειρίας και αρχικών κειμένων, τότε οι μαθητές θα πρέπει να βρουν για ποιο λόγο διαφέρουν, ποιες προκαταλήψεις υπήρχαν στις πηγές τους και τελικά να κάνουν μια αναδιάρθρωση του κειμένου. Έτσι, οι μαθητές θα ασκηθούν για μια ακόμη φορά στην κριτική ανάγνωση των πηγών. Τελικά, συλλέγεται το υλικό από όλες τις ομάδες, συνδυάζεται και δημιουργείται ένα τελικό κείμενο με τη μορφή συνθετικής, ψηφιακής παρουσίασης.

Κριτική σεναρίου:

Το παρόν σενάριο, καθώς έχει δοκιμαστεί και εφαρμόζεται στο σχολείο μας (3ο Γυμνάσιο Τρικάλων) επί τρία συναπτά έτη (2011-2012, 2012-2013, 2013-2014) μπορεί να παρουσιάσει διάφορα προβλήματα κατά την υλοποίηση. Ένα βασικό πρόβλημα είναι ο χρόνος που θα πρέπει να βρεθεί για την υλοποίησή του. Ορισμένες από τις δραστηριότητες που προτείνονται μπορούν να ενσωματωθούν στο γλωσσικό μάθημα καθώς σχετίζονται άμεσα με αυτό, όπως η δημιουργία των περιλήψεων, των αφηγήσεων και των περιγραφών. Επίσης, το μάθημα της πληροφορικής μπορεί να ενσωματώσει τις δραστηριότητες διαδικτυακής αναζήτησης και χρήσης των ΠΕΚ. Τέλος, χρειάζεται να αναλωθεί και χρόνος εκτός του σχολικού ωραρίου για την πραγματοποίηση αυτού του σεναρίου. Καθώς μάλιστα απαιτείται η ανάλωση μεγάλου μέρους εξωδιδακτικού χρόνου για την επιτυχή πραγματοποίηση του σεναρίου, ίσως, ορισμένοι εμπλεκόμενοι μαθητές να αποθαρρυνθούν. Παρόλα αυτά, το «δέλεαρ» της εκδρομής λειτουργεί εξαιρετικά ενθαρρυντικά έτσι ώστε αρκετοί μαθητές και μαθήτριες να εμπλακούν στο project.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ιστοσελίδα 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, όπου και όλο το εκπαιδευτικό, παραγόμενο υλικό του προγράμματος, ανά χρονική και θεματική φάση:

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/

http://3gym-trikal.tri.sch.gr/?cat=53 (Πολιτιστικά Προγράμματα)

Ε.Π. Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση, ΕΣΠΑ (2007 ? 2013)

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης , Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02 γ΄ έκδοση Αναθεωρημένη

Διεύθυνση Επιμόρφωσης & Πιστοποίησης Πάτρα, Μάρτιος 2014.

Αντωνοπούλου Σταυρούλα, Γλωσσολόγος, μεταπτυχιακό δίπλωμα σπουδών στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία με ειδίκευση στη γλωσσική διδασκαλία μέσω ΤΠΕ ( Ενότητα ΙΙΙ: κεφ. 5 (σε συνεργασία) και Ενότητα V: κεφ. 3.8.) Μια πολυήμερη εκπαιδευτική εκδρομή: αξιοποίηση των άτυπων σχολικών πρακτικών στο πλαίσιο του γλωσσικού γραμματισμού.

Cope, B. & Kalantzis, M. 1993. The powers of literacy: a genre approach to teaching writing. London ? Washington D. C., The Falmer Press.

Cope, B. & Kalantzis, M. 2000. Multiliteracies: Literacy Learning and the Design of Social Futures. London, Routledge.

Κουτσογιάννης, Δ. 2006. «Διδασκαλία της ελληνικής σήμερα: δεδομένα και ζητούμενα». Πρακτικά της 26ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ., 233-251.

Luke, A. 2000. ?Critical Literacy in Australia?. Journal of Adolescent and adult literacy 43: 1-19.