από τη μαθήτρια του Β3 Πολύζου Βασιλική
Η Θεσσαλονίκη ως πόλη διαθέτει μεγάλο αριθμό βυζαντινών μνημείων, εξαιρετικής κατασκευής. Παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον στην αρχιτεκτονική τους και τη μεγαλοπρέπεια τους. Αναμφισβήτητα στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται κάποια από τα σπουδαιότερα Βυζαντινά οικοδομήματα της Ελλάδας. Μερικές από τις σημαντικότερες βυζαντινές εκκλησίες της Θεσσαλονίκης είναι η Αχειροποίητος, ο Ναός Αγίας Αικατερίνης, ο Ναός Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης, η Μονή Βλατάδων, ο Ναός Αγίου Γεωργίου, ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, η Μονή Λατόμου (Ναός του Οσίου Δαβίδ), ο Ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, ο Ναός Αγίου Παντελεήμονα, ο Ναός του Παντοκράτορα Σωτήρα Χριστού, ο Ναός Αγίας Σοφίας, ο Ναός του Προφήτη Ηλία, η Παναγία των Χαλκέων και η Ροτόντα. Βυζαντινά λουτρά και οχυρωματικά έργα που δεσπόζουν είναι τα Βυζαντινά Λουτρά Άνω πόλης, το Λουτρό του Κουλέ Καφέ, τα Βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης και το επταπύργιο.
Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως περισσότερα από 300 βυζαντινά μνημεία, με τα σημαντικότερα από αυτά να σώζονται στη Θεσσαλονίκη. Από τον 4ο αιώνα έως και το 1430, οπότε κατελήφθη από τους Τούρκους, η Θεσσαλονίκη ήταν «συμβασιλεύουσα» και δεύτερη σε σημασία πόλη του Βυζαντίου, που στήριξε την πολιτική της Πόλης στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας, στα Βαλκάνια και αποτέλεσε κέντρο πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής. Τα μνημεία που σώζονται έως σήμερα στην πόλη, αντιπροσωπεύουν διαχρονικά τον πολιτισμό και την τέχνη του Βυζαντίου. Ο επισκέπτης στη Θεσσαλονίκη μπορεί να δει και να θαυμάσει τους ναούς, τα τείχη, τα παλαιοχριστιανικά κοιμητήρια και πολλούς ακόμα κρυμμένους θησαυρούς.
Σήμα κατατεθέν της πόλης, εκτός φυσικά από το Λευκό Πύργο, αποτελεί ο ναός του Αγίου Δημητρίου. Προστάτης της πόλης ο Άγιος Δημήτριος, μαρτύρησε εκεί που βρίσκεται ο ναός. Στη θέση αυτή βρισκόταν κατά τα ρωμαϊκά χρόνια ένα μεγάλο συγκρότημα δημόσιων λουτρών, μέσα στα οποία σύμφωνα με την παράδοση μαρτύρησε ο άγιος. Δυστυχώς όμως τον εξέχοντα αυτό ναό κατέστρεψε στο μεγαλύτερο μέρος του μία πυρκαγιά το 1917. Σήμερα διατηρούνται μόνο εννέα παραστάσεις που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 9ο αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αυτά τα ψηφιδωτά μαζί με τον Άγιο παριστάνονται πολίτες ή αξιωματικοί της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση του ναού.
Ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία είναι η Ροτόντα που πήρε το όνομά της λόγω του σχήματός της. Τα λαμπρότερα όμως λείψανα από την παλαιοχριστιανική φάση του μνημείου είναι τα εξαίρετης ποιότητας ψηφιδωτά. Τις φωτιστικές θυρίδες και τα εσωρράχια των καμαρών στη βάση του θόλου κοσμούν ψηφιδωτά, των οποίων ο πλούτος των θεμάτων με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα και η λαμπρότητα των χρωμάτων εντυπωσιάζει. Στο θόλο αναπτύσσονταν οι μεγάλες συνθέσεις σε τρεις επάλληλες ζώνες. Η χαμηλότερη, γνωστή στη βιβλιογραφία και ως ζώνη των μαρτύρων, διαιρείται σε οκτώ διάχωρα, στα οποία εικονίζονται δεόμενοι μάρτυρες μπροστά από μνημειακά αρχιτεκτονήματα. Ο λόγος που κτίστηκε ήταν αμφιλεγόμενος.
Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, επί της οδού Αγίας Σοφίας και βόρεια από τον ομώνυμο ναό σώζεται ο ναός της Αχειροποιήτου. Από τον πλούσιο γλυπτό αρχιτεκτονικό διάκοσμο της βασιλικής ξεχωρίζουν τα σύνθετα ιωνικά κιονόκρανα, τα οποία χρονολογούνται στα μέσα του 5ου αιώνα και αποτελούν προϊόντα των εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης, καθώς και οι κίονες του τριβήλου λαξευμένοι σε θεσσαλικό μάρμαρο. Ο χριστιανικός ναός κτίσθηκε πάνω στα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού, του οποίου αποκαλύφθηκαν τρία επάλληλα δάπεδα κάτω από το βόρειο κλίτος της βασιλικής. Η έκταση που καταλαμβάνουν τα ερείπια του λουτρώνα δείχνουν ότι επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της Θεσσαλονίκης.
Το Βυζαντινό Λουτρό της Άνω Πόλης, είναι το μοναδικό Βυζαντινό Λουτρό που σώζεται από την Μεσοβυζαντινή Περίοδο στον Ελλαδικό Χώρο. Η αξία του ως μνημείο είναι μεγάλη και η πολεοδομική θέση που κατέχει σημαντική. Βρίσκεται στην είσοδο του χαρακτηρισμένου παραδοσιακού οικισμού της Άνω Πόλης στην Θεσσαλονίκη, και λειτουργούσε ως ανδρικό και γυναικείο λουτρό. Συγκεκριμένα βρίσκεται μεταξύ των οδών Θεοτοκοπούλου, Κρίσπου, Χρυσοστόμου και Φιλοκτήτου στην Άνω Πόλη.
Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί Κουλέ (Yedi Kule), βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης. Αποτελείται από δύο ενότητες: το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν δέκα πύργοι με τα μεταξύ τους μεσοπύργια διαστήματα και τον περίδρομο, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου. Οι πύργοι της βόρεια πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της Ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν πιθανότατα κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, σχηματίζοντας τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου.
Τόσο η ιστορία όσο και η κατασκευή των μνημείων είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα εντυπωσιακά.
Βασιλική Πολύζου