Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστο ρίας απ΄ το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Τη μεγαλύτερη ίσως ως τώρα διαδικτυακή συλλογή ανοιχτών ψηφιακών δεδομένων για τον πολιτισμό και την έρευνα θα ξεκινήσει να διαθέτει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) μέσα στο 2014. Πρόκειται για σειρά δράσεων που χρηματοδοτούνται από το ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» (ΕΣΠΑ) και στοχεύουν στη δημιουργία ενός κοινού πληροφοριακού περιβάλλοντος για τον πολιτισμό και την έρευνα.
Η δράση ανοιχτών δεδομένων έρχεται να καταστήσει το έγκριτο πολιτιστικό περιεχόμενο πραγματικά προσβάσιμο στον τελικό χρήστη, καθώς οι υπηρεσίες συσσώρευσης ψηφιακών πολιτιστικών πόρων θα επιτρέπουν την ουσιαστική αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου που έχει ή πρόκειται να ψηφιοποιηθεί και να τεκμηριωθεί από τους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας που έχουν συνάψει σχετικό πλαίσιο συνεργασίας με το ΕΚΤ. Πρόκειται για μια πλειάδα έγκριτων πολιτιστικών συλλόγων, αρχαιολογικών πόρων, κινητών μνημείων, μουσικών συλλογών, κινηματογραφικών ταινιών κτλ.
Το ΕΚΤ αναπτύσσει τις υπηρεσίες εκείνες που θα επιτρέψουν την αναζήτηση και εύρεση έγκριτου ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου από ένα σημείο, απλά, εύκολα και χωρίς κόστος για τον χρήστη-δημιουργό. Οι υπηρεσίες ανοιχτού ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου του ΕΚΤ επιτρέπουν τη διάθεση ψηφιακών πολιτιστικών πόρων με τρόπο διαλειτουργικό, επαναχρησιμοποιήσιμο και με ξεκάθαρους όρους χρήσης. Το σημαντικότερο είναι ότι προέρχονται από φορείς εγνωσμένου κύρους και ότι ο χρήστης θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες στην πηγή τους, δηλαδή στον ίδιο τον φορέα προέλευσής τους. Πρόκειται δηλαδή για μια πληροφορία υψηλής ποιότητας που αναδεικνύει τον ρόλο, τη σημασία και το έργο των ελληνικών φορέων πολιτισμού που συμμετέχουν στη δράση αυτή.
Η δράση έγκριτων ανοιχτών πολιτιστικών δεδομένων του ΕΚΤ αποσκοπεί στο να παρέχει υποστήριξη σε τουλάχιστον 100 φορείς πολιτισμού για να ανοίξουν περισσότερα από 2 εκατομμύρια ψηφιακούς πολιτιστικούς πόρους στο κοινό. Οι φορείς θα χρησιμοποιήσουν διεθνή πρότυπα και θα είναι διαλειτουργικοί μεταξύ τους, με το ΕΚΤ, καθώς και με διεθνείς πλατφόρμες, όπως η Europeana.
Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, θα πρέπει να αναδειχθούν τα πολιτιστικά δεδομένα που αυτή τη στιγμή είναι «παγιδευμένα» σε παλαιότερα συστήματα. Θα γίνει προσπάθεια να ανακαλυφθούν δεδομένα που είναι ψηφιοποιημένα, αλλά δεν βρίσκονται σε μορφή που να επιτρέπει την αξιοποίησή τους ή την επανάχρησή τους. Επιπλέον, τα δεδομένα αυτά θα τεκμηριωθούν κατά τέτοιον τρόπο ώστε να είναι ευρέσιμα από τις μηχανές αναζήτησης και να αυξάνουν την επισκεψιμότητα των συλλογών, φυσικών και ψηφιακών, τις οποίες περιγράφουν ή των οποίων αποτελούν μέρος.
Εκτός από τον πολιτισμό, και άλλοι κλάδοι προσφέρονται για άντληση χρήσιμων δεδομένων, σημαντικών για τη χάραξη αναπτυξιακών πολιτικών, όπως είναι τα στατιστικά στοιχεία θετικών επιστημών, επιστημών υγείας κ.ο.κ. «Στην εποχή της ανοιχτής γνώσης, ο ρόλος ενός Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης είναι να υπηρετεί την επιστήμη της χάραξης πολιτικών για την επιστήμη, τον πολιτισμό και την καινοτομία με βάση μετρήσιμα και ανοιχτά δεδομένα.
Και ως προς την πέμπτη εξουσία, δηλαδή τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, και τον παραδοσιακό Τύπο, τι προβλέπεται ως προϋπόθεση τεκμηρίωσης και κοινοποίησης; Το παράλληλο σύμπαν της ψηφιακής ενημέρωσης ακολουθεί ανεξάρτητη και ενίοτε αντίθετη πορεία από τα άλλα Μέσα. Η ταινία στην οποία πρωταγωνιστεί ο Μπένεντικτ Κάμπερμπατς και είναι βασισμένη στη ζωή του ιδρυτή της WikiLeaks Τζούλιαν Ασάνζ έχει τον τίτλο «Πέμπτη Εξουσία». Με τον νεολογισμό αυτόν περιγράφεται το παράλληλο σύμπαν της ψηφιακής ενημέρωσης, είτε πρόκειται για ιστοσελίδες σαν τη WikiLeaks, είτε για ενημερωτικές ιστοσελίδες όπως η Huffington Post, είτε για ιστολόγια εκατομμυρίων bloggers σε ολόκληρο τον πλανήτη, είτε για σελίδες μέσα σε κοινωνικά δίκτυα.
Αυτές οι πηγές ενημέρωσης όχι μόνο συμπληρώνουν, αλλά πολύ συχνά αντικρούουν τον παραδοσιακό Τύπο, προσφέροντας μια άλλη εκδοχή, μια διαφορετική αφήγηση για τα καυτά θέματα της επικαιρότητας.
Η πέμπτη εξουσία θα έλεγε κανείς ότι διαφέρει σε κομβικά σημεία από την τέταρτη. Στην Άγρια Δύση του Διαδικτύου τα πρώτα εμπόδια που καταργούνται είναι τα σύνορα. Αν κάποιος είναι διαχειριστής μιας ιστοσελίδας μπορεί να έχει την έδρα του παντού, σε ολόκληρο τον κόσμο, γεγονός που σημαίνει ότι είναι λιγότερο ευάλωτος απέναντι σε νομοθεσίες συγκεκριμένων κρατών. Επιπλέον δεδομένης της στενής σχέσης ανάμεσα στον παραδοσιακό Τύπο και στις εκάστοτε κυβερνήσεις, η πέμπτη εξουσία μπορεί να υπερηφανεύεται για μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Μάλιστα αρκετά συχνά έρχεται σε ρήξη με κυβερνητικές υπηρεσίες, οι οποίες με τρόμο βλέπουν τα μυστικά τους να αποκαλύπτονται μέσα από διαύλους που πολύ δύσκολα μπορούν να ελέγξουν.
Από την άλλη πλευρά βρίσκεται πολύ συχνά στη δυσάρεστη θέση να αποτελεί στόχο διώξεων, που για τον παραδοσιακό Τύπο θα ήταν αδιανόητες. Η αλήθεια είναι ότι όσοι δραστηριοποιούνται μέσα στο πλαίσιο της ψηφιακής δημοσιογραφίας δεν απολαμβάνουν ουδεμία από τις προστασίες που καλύπτουν λίγο-πολύ τους παραδοσιακούς δημοσιογραφικούς μηχανισμούς. Για παράδειγμα, μπορεί η WikiLeaks να έχει μπει στο στόχαστρο μερικών από τα πλέον ισχυρά κράτη στον πλανήτη και ο ιδρυτής της να παραμένει έγκλειστος στην πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο, αλλά κανείς δεν έχει προτείνει μέχρι τώρα να ασκηθούν διώξεις εναντίον εφημερίδων, όπως οι «New York Times», οι οποίες δημοσίευσαν το ίδιο υλικό με τη WikiLeaks.
(Δακτυλογράφηση: Βάσω Κ. Ηλιάδη)