με θέμα: «Συνθετικές-διερευνητικές εργασίες-project στο Γυμνάσιο: Θεωρία και Μελέτη περιπτώσεων-παραδειγμάτων»

Εισηγήτρια ήταν η κ. Αμαλία Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια του 3ου Γυμνασίου Τρικάλων. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του 3ου Γυμνασίου την  Τετάρτη,   16 Οκτωβρίου 2013  και ώρα 6:00-8.30΄μ.μ.

Το 3^ο Γυμνάσιο Τρικάλων, στο πλαίσιο της προσπάθειας που καταβάλλει για την προώθηση της επικοινωνίας και της μορφωτικής ανταλλαγής απόψεων ανάμεσα στα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, στην 1^η για εφέτος επιμορφωτική του συνάντηση ,είχε τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τη μέθοδο ?project?.

Σύμφωνα με την εισηγήτρια η Μέθοδος Project ή «Σχέδιο Εργασίας» ή «ερευνητική εργασία»  ως όρος παράγεται από το λατινικό ρήμα  Projicere = σχεδιάζω, σκοπεύω, βάζω κάτι στο μυαλό μου. Οι όροι: σχέδιο, έργο, πρόγραμμα, πρόθεση, σκοπός περιλαμβάνονται στον όρο Project.

Ο Walter  Gropius, ιδρυτής  του  Bauhaus τονίζει  πως η  κατευθυντήρια  αρχή  κάθε δομημένης δραστηριότητας  είναι ο σχεδιασμός  πως  ο σχεδιασμός  δεν  είναι  ούτε  μια  διανοητική, ούτε  μια  υλιστική  υπόθεση, αλλά  απλά  ένα  αναπόσπαστο  μέρος  του  υλικού  της  ζωής, αναγκαίο  για  τον  καθένα  σε  μια  πολιτισμένη  κοινωνία. Σύμφωνα με τον ορισμό του και στην εκπαίδευση,  εκτός από την αρχιτεκτονική προσιδιάζει ως μέθοδος το project. H Διερευνητική μάθηση,  η Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία,  η διεπιστημονική συνεργασία (Dewey, Vygotsky) ως έννοιες της  Παιδαγωγικής  θεωρίας   του κινήματος της  Νέας Αγωγής (J. Dewey) αφορούν άμεσα το project.

 Πρώτος ο παιδαγωγός Richards χρησιμοποίησε τον όρο Project .Τη μέθοδο όμως εισηγήθηκε πρώτος το 1918 (ΗΠΑ) ο παιδαγωγός W. H. Kilpatrick μαθητής του J. Dewey.   H  μέθοδος project είναι «μία σχεδιασμένη δράση, η οποία γίνεται με όλη την καρδιά και λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον». (Kilpatrick, 1935, σελ. 163). Στη  Γαλλία ο Cousinet , στην πρώην Σ. Ένωση ο Otto, στη Γερμανία ο Kerschensteiner, στην Ελλάδα οι Δελμούζος, Παπαμαύρος, Κουντουράς  εισήγαγαν για πρώτη φορά την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και τη μέθοδό της.

Σε αυτή συμμετέχουν όλοι οι μαθητές αποφασιστικά: στη διαμόρφωση του θέματος και στον προγραμματισμό των δράσεων,  στην υλοποίηση της  εργασίας,  στη σύνθεση και την παρουσίαση. Η έμπνευση και εμπειρία των εκπαιδευτικών,  η πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών, η  ελευθερία δράσης , η ανάπτυξη πρωτοβουλίας  στο σχεδιασμό, η ανάπτυξη συλλογικής ? ομαδικής προσπάθειας των μαθητών όπως και η Θεσμική υποστήριξη εκ μέρους φορέων, δημοσίων και ιδιωτικών αποτελούν τις προϋποθέσεις ενός επιτυχημένου σχεδίου εργασίας.

Το ολοκληρωμένο project  οφείλει ν α προωθεί την αναζήτηση ώστε η γνώση να είναι : βαθύτερη, πολύπλευρη, διεπιστημονική, ακριβέστερη, διαρκέστερη. Να διδάσκει το μαθητή «πώς να μαθαίνει καλύτερα», να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα  και  τις ικανότητες των παιδιών, να εκπαιδεύει τους μαθητές να διατυπώνουν σκέψεις με καθαρότητα και  σαφήνεια, με ποικίλους και πρωτότυπους τρόπους. Επίσης στοχεύει να  καλλιεργεί «κρυμμένες» δεξιότητες και να αναπτύσσει  πτυχές της προσωπικότητά των μαθητών, οι οποίες στο σύνηθες πρόγραμμα είναι συνήθως «εξόριστες»,  να ωθεί στην αυτονομία και την  αυτομόρφωση,  να ενισχύει την πρωτοβουλία και  την ευέλικτη αντίληψη, να αναπτύσσει την ενεργητικότητα και τη δημιουργική δράση των μαθητών/τριών, ούτως ώστε αυτοί να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση, εμπιστοσύνη και κριτική ικανότητα.

Με τον τρόπο αυτό οι συμμετέχοντες μαθητές  συνηθίζουν στην  υπευθυνότητα σε ό,τι αναλαμβάνουν  στο πλαίσιο της ομάδας , στην εσωτερική πειθαρχία,  αποκτούν  θάρρος για έκφραση της γνώμης τους,  προσωπική αξιοπρέπεια και  αυτοκυριαρχία, αφού κατανέμουν τις διάφορες ενέργειες σε τακτά χρονικά διαστήματα και ανταλλάσσουν πληροφορίες ανάλογα με τις  ενέργειές τους , τις συνθήκες  και τα  αποτελέσματα.

Επειδή δουλεύουν σε ανοικτό πεδίο,  δεν προκαθορίζεται τίποτα λεπτομερειακά: Συζητούν ομαδικές ή ατομικές διαδικασίες και καταστάσεις που προκύπτουν. Θέτουν συγκεκριμένους στόχους και καθορίζουν τα πλαίσιά τους. Επινοούν δικές τους μεθόδους επίλυσης των προβλημάτων που ανακύπτουν. Επιδιώκουν να κάνουν πράξη τους στόχους τους. Ισορροπούν μεταξύ των ομαδικών και ατομικών ενδιαφερόντων τους.

Έτσι το έργο τους θεωρείται πείραμα σε παιδαγωγικές συνθήκες, γιατί , παράλληλα, διευθετούν πιθανές εντάσεις και συγκρούσεις, παραστέκονται στους άλλους  συμμαθητές τους, ασχολούνται με καταστάσεις που δεν έχουν σχέση πάντα με τις τωρινές περιστάσεις αλλά με καταστάσεις του παρελθόντος, αντιμετωπίζουν επίκαιρα προβλήματα, που τους ενδιαφέρουν.

Οι μαθητικές ομάδες  εργασίας στο project  μπορεί να είναι ευκίνητες-ευέλικτες: Μπορεί να είναι  ομάδες «αντικειμένου», πεδίου και στην πλειονότητά τους αποτελούνται από 3-6 άτομα (περισσότερο λειτουργικά 4). Κατά τη δημιουργία ομάδων,  ο ορισμός τους απαιτεί πλήρη γνώση των δυνατοτήτων των μαθητών και καταμερισμό ανάλογα με αυτές: Ο εκπαιδευτικός συντονίζει, επιλύει προβλήματα,  δεν είναι απλώς παθητικός θεατής, παρέχει πηγές ή δυνατότητες αναζήτησης πηγών, βοηθά στη διαμόρφωση ερευνητικών εργαλείων(π.χ. ερωτηματολογίου).

Με τον τρόπο αυτό μαθητές και εκπαιδευτικοί γίνονται συνεργάτες στο άνοιγμα του σχολείου στην ευρύτερη κοινωνία.

Μετά το πέρας της θεωρητικής εισήγησης εξετάστηκαν,  στην εφαρμογή και στα αποτελέσματά τους, τα ακόλουθα θέματα ως ενδεικτικά παραδείγματα :

1)Η θέση της γυναίκας στη Βυζαντινή κοινωνία μέσα από την τέχνη και τις σχετικές ιστορικές πηγές

 2)Πως ήταν η καθημερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη; Ποιες ήταν οι συνήθειες, οι θεσμοί, τα έθιμα στην καθημερινή ζωή των αρχαίων σπαρτιατών; Ποια ήταν η δομή και η οργάνωση του Σπαρτιατικού Κράτους;

 τα οποία και έδωσαν εναύσματα για δημιουργική συζήτηση μεταξύ των συμμετεχόντων.

Δείτε εδώ την παρουσίαση

ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ? ΚΑΙ ΟΜΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ!

…ΜΕ ΤΗΝ ΜΑΤΙΑ ΜΙΑΣ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΧΡΟΝΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ του 3^ουΓυμνασίου Τρικάλων

Η 6^η Μαρτίου, η οποία έχει οριστεί ως πανελλήνια ημέρα κατά της βίας και του εκφοβισμού στις σχολικές αίθουσες, έδωσε την ευκαιρία σε εμάς, τους μαθητές του 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων να γνωρίσουμε καλύτερα, ως άμεσα ενδιαφερόμενοι, αυτό το φαινόμενο που ταλανίζει την εκπαίδευση του σήμερα, στα πλαίσια μιας συζήτησης «στρογγυλής τραπέζης». Υπό την επίβλεψη και την καθοδήγηση της διευθύντριας του σχολείου μας κας Αμαλίας Ηλιάδη και της καθηγήτριας αγγλικής φιλολογίας, κας Α. Τέγου πραγματοποιήθηκε αυτή η ενδιαφέρουσα συζήτηση ανάμεσα σε μαθητές-αντιπροσώπους και των τριών τάξεων. Μέσα από τα λεγόμενα, αλλά και τους προβληματισμούς του καθενός, αποκτήσαμε τα ερεθίσματα για να αναλύσουμε λεπτομερώς τον σχολικό εκφοβισμό, τα αίτια και τις συνέπειές του.

Φυλετικός, εθνικός και θρησκευτικός ρατσισμός. Διαφορετικότητα και ποικιλομορφία. Ορολογίες αρκετά γνώριμες στους μαθητές της τελευταίας δεκαετίας. Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους, κυρίως στις μέρες μας, αυξάνονται ραγδαία τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού απέναντι σε κάποια συγκεκριμένα άτομα. Άτομα που, άθελά τους, έχουν κάποιες διαφορές σε σχέση με «την πλειοψηφία» των υπολοίπων, όσον αφορά το εθνικοπολιτικό τους υπόβαθρο, την κοινωνικοοικονομική τους θέση ή απλά τις πεποιθήσεις τους. Αλλά και άτομα αδύναμα, τα οποία, μη μπορώντας να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, γίνονται θύματα των «δυνατών», και αφήνουν τον οποιοδήποτε να τους επιβάλλεται και να θίγει την τρυφερή προσωπικότητά τους.

Σχεδόν σε κάθε σχολικό περιβάλλον σήμερα, γίνεται μια κατανομή ρόλων, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα και καθημερινά δίνεται μια παράσταση με τριών ειδών πρωταγωνιστές: τους θύτες, τα θύματα και τους παρατηρητές. Οι θύτες είναι τα αδίστακτα εκείνα άτομα, που χωρίς να αναλογίζονται τις συνέπειες των πράξεών τους, πληγώνουν κατ? εξακολούθηση άλλα άτομα, ασκώντας τους ψυχολογική, λεκτική ή σωματική βία. Θέλουν μόνο να επιβληθούν και να επιδείξουν την δύναμη τους (που ίσως κάποιες φορές πηγάζει από την προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν τις δικές τους φοβίες και τις ανασφάλειές τους).

Εύκολα, λοιπόν, μπορούμε να συμπεράνουμε πως αυτά τα άτομα που στοχοποιούνται -και συνεπώς περιθωριοποιούνται και αποκλείονται από το σύνολο- ονομάζονται θύματα. Όσο και να υποφέρουν, πιέζουν δυνατά το μαξιλάρι της σιωπής πάνω στην επιθυμία τους να δραπετεύσουν από την «φυλακή» τους και την αφήνουν να πεθάνει από ασφυξία. Γι? αυτό και τις περισσότερες φορές πνίγουν μέσα τους τα συναισθήματά τους και δεν μιλάνε σε κάποιον που μπορεί να τους παρέχει πραγματική βοήθεια.

Και με τους παρατηρητές τι συμβαίνει; Οι παρατηρητές έχουν τον πιο κρίσιμο ρόλο σε αυτό το «θέατρο του παραλόγου», όσο ασήμαντοι και να φαίνονται? Μπορούν με τις αντιδράσεις και με τα λόγια τους να καθορίσουν το φινάλε. Μπορούν είτε να ταχθούν με το μέρος των θυμάτων και να τα βοηθήσουν να απαλλαγούν από το σκοτάδι στο οποίο είναι βυθισμένα, είτε να διατηρήσουν την σιωπή τους και να υποστηρίξουν έμμεσα τους θύτες, αποκτώντας έναν νέο ρόλο αυτή την φορά, τον ρόλο του συνένοχου.

Είναι λοιπόν στο χέρι του καθενός να καθορίσει το τέλος αυτής της τραγωδίας. Τα θύματα θα πρέπει να σπάσουν την σιωπή τους και να μιλήσουν σε κάποιους ειδικούς, εκπαιδευτικούς ή ακόμα και μέλη της οικογένειάς τους. Οι παρατηρητές θα πρέπει να καταλάβουν ποιον από τους δύο δρόμους οφείλουν να ακολουθήσουν, όντες στο σταυροδρόμι του προβληματισμού, και να υπερασπιστούν τα θύματα. Όσο για τους θύτες, πρέπει σίγουρα να αναλογιστούν τους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να αυτοπροβληθούν και να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο σκέψης και δράσης τους, μόνο αν φέρουν στο μυαλό τους ένα απλό παράδειγμα. Χρειάζεται μόνο να κατανοήσουν πως κάθε φορά που επιτίθενται σε κάποιο αδύναμο άτομο είναι σαν να καρφώνουν ένα καρφί σε ένα κομμάτι ξύλου. Και όταν ζητούν συγνώμη από το εν λόγω άτομο είναι σαν να αφαιρούν το καρφί από το ξύλο. Όμως, ακόμη και αν μετανοήσουν κάποια στιγμή και ζητήσουν συγγνώμη, τίποτα δεν θα διορθωθεί. Γιατί, όπως οι τρύπες στο κομμάτι ξύλου δεν πρόκειται να εξαφανιστούν, δεν πρόκειται και μια παιδική ψυχή να ξεχάσει τις άσχημες καταστάσεις, στις οποίες υποβλήθηκε?

Γκότσιου Κατερίνα, μαθήτρια της Γ΄τάξης του 3^ουΓυμνασίου Τρικάλων

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ     ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΣΤΟ 3^ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Του μαθητή της Α΄τάξης Ηλία Σδόγκου

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά της ενδοσχολικής  βίας , την Τετάρτη 6 Μαρτίου , η Διευθύντρια του σχολείου μας, κ. Ηλιάδη, μας συγκέντρωσε στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων με σκοπό να συζητήσουμε γι? αυτό το πολύ ενδιαφέρον  και  επίκαιρο θέμα, που  τον τελευταίο καιρό τείνει να γίνει σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα.

Η καθηγήτρια της Αγγλικής Γλώσσας, κ. Τέγου, με την ευαισθησία που τη διακρίνει, έκανε μία πολύ σωστή επιλογή εικόνων, μας τις παρουσίασε, τις παρατηρήσαμε, τις σχολιάσαμε μαζί της,  ευαισθητοποιηθήκαμε  και κεντρίστηκε το ενδιαφέρον μας για την ανάλυση του θέματος.

Η εισαγωγή της κ. Διευθύντριας ήταν καθοριστική για την αρχή της συζήτησης, η οποία ξεκίνησε με την αναφορά στα αίτια αυτού του προβλήματος.

Ο «εκφοβισμός», η «ενδοσχολική βία» και η «θυματοποίηση», αλλιώς «bullying», είναι οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν  μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική, επαναλαμβανόμενη  βία  και  επιθετική  συμπεριφορά, με σκοπό την επιβολή και  την  πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές  τους,  τόσο  εντός  όσο  και εκτός  σχολείου. Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ σοβαρό και μας αφορά άμεσα, γι? αυτό προσπαθήσαμε να το προσεγγίσουμε και να το αναλύσουμε ουσιαστικά.

  Συμφωνήσαμε, πως η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός είναι σύνθετο φαινόμενο και στην εκδήλωσή του συμβάλλουν  ατομικοί  και περιβαλλοντικοί  παράγοντες.

 Σκιαγραφήσαμε  το χαρακτήρα των παιδιών  που κυρίως ασκούν βία σε συμμαθητές τους, παρατηρώντας πως είναι άτομα με οικογενειακά προβλήματα και με μειωμένη σχολική επίδοση, τα οποία στην προσπάθειά τους να μη φαίνονται κατώτερα, καταφεύγουν στη σωματική και λεκτική βία απέναντι σε συμμαθητές τους. Έχουν έντονη και εξωστρεφή προσωπικότητα, υπερβολική αυτοπεποίθηση και δε  δέχονται τη διαφορετικότητα .

 Αντιθέτως τα παιδιά ? θύματα έχουν βασικό χαρακτηριστικό  την αδυναμία να προστατεύσουν και να υπερασπιστούν τον ίδιο τους τον εαυτό,  εξαιτίας της  συναισθηματικής ανασφάλειας του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, εξαιτίας της εθνικότητας, της εξωτερικής τους εμφάνισης, της σωματικής ανεπάρκειας, των σεξουαλικών προτιμήσεων κ.ά. Είναι παιδιά με ανασφάλειες, άγχος και  χαμηλή αυτοεκτίμηση ή ανήκουν σε μειοψηφική ομάδα.

Όλοι , κατά τη διάρκεια του σχολικού μας βίου, έτυχε να  παρακολουθήσουμε εκδηλώσεις βίας μεταξύ των μαθητών σε διάφορες μορφές όπως, σωματική με χειρονομίες, σπρωξιές ή ξυλοδαρμούς, λεκτική μέσω φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, ψυχολογική και κοινωνική με αποκλεισμό και απομόνωση από παρέες και κοινωνικές δραστηριότητες, κλοπές ή καταστροφή προσωπικών αντικειμένων

Οι επιπτώσεις  αυτού του  τρόπου συμπεριφοράς στα παιδιά-μαθητές είναι σοβαρές και επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία και την κοινωνικότητά τους.  Τα παιδιά παρουσιάζουν φοβίες,  επιδιώκουν να απουσιάζουν συνεχώς από το σχολείο,  εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες,  νοιώθουν συνεχώς άγχος, αγωνία και  νευρικότητα.

Σημαντικός είναι και ο ρόλος των θεατών στα φαινόμενα βίας καθώς τις περισσότερες φορές παίρνουν το μέρος του θύτη, νοιώθουν και αυτοί δυνατοί, τον θαυμάζουν,  τον   φοβούνται,  διασκεδάζουν,  γελάνε  και ενθαρρύνουν τη βία,  δεν αναφέρουν το περιστατικό,  διότι νομίζουν πως είναι «κάρφωμα» . Αντιθέτως πρέπει να απορρίπτουν τη βία και να παρεμβαίνουν για να  τη σταματήσουν, να υποστηρίζουν το θύμα, να αναφέρουν στον εκπαιδευτικό το περιστατικό και να ενθαρρύνουν το θύμα να κάνει το ίδιο.

Μέσα από τις ερωτήσεις και απαντήσεις δυστυχώς διαπιστώσαμε πως  σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα ενώ  άλλες φορές  αποσιωπούνται καθώς θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες και τα θύματα αλλά και το κύρος του σχολείου. Από την άλλη, συχνά τα παιδιά φοβούνται ή δεν ενθαρρύνονται από το περιβάλλον τους να μοιραστούν τα προβλήματά τους και να ζητήσουν βοήθεια.

Επειδή το πρόβλημα αυτό έχει πολλές φορές τραγικά αποτελέσματα, είναι ανάγκη να ληφθούν άμεσα  μέτρα, από τους γονείς και το σχολείο,  για την πρόληψη και την αντιμετώπισή του. Οι γονείς πρέπει να μιλούν με τα παιδιά τους για το πρόβλημα, να προσπαθούν να το λύσουν μαζί και να συνεργάζονται με το σχολείο το οποίο είναι ένας χώρος   που βοηθάει  στην προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Στο χώρο του σχολείου απαραίτητο είναι να υπάρχει ένας κώδικας συμπεριφοράς γνωστός σε όλους τους μαθητές για τις συνέπειες των  μη αποδεκτών συμπεριφορών. Οι δε εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι καλά εκπαιδευμένοι και ενημερωμένοι για να μπορούν να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα.

Η παιδαγωγική αυτή συζήτηση τελείωσε. Τα συμπεράσματά μας τα βγάλαμε. Ποτέ  δεν  πρόκειται  να   είμαστε  πρωταγωνιστές  της  βίας.

Όταν είμαστε μάρτυρες τέτοιου είδους περιστατικών θα προσπαθούμε να τα αποτρέπουμε.

Θα επιλέγουμε να βοηθούμε το θύμα.

Θα αναφέρουμε το περιστατικό στον εκπαιδευτικό. Έτσι πιστεύουμε θα  συμβάλλουμε κι εμείς στη δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας και προστασίας στο σχολείο, στο οποίο έχουν δικαίωμα να βρίσκονται όλα τα παιδιά.

Ο BULLING ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ

Ένα σύγχρονο πρόβλημα που μαστίζει τα σχολεία της χώρας μας αλλά και γενικά όλο τον κόσμο σήμερα είναι το bullying. Tobullying είναι ένα είδος εκφοβισμού και κάθε τύπου παρενόχλησης και άσκησης βίας προς παιδιά και μαθητές, είτε αυτή είναι σωματική, είτε ψυχολογική, είτε σεξουαλική, από άλλους συνομήλικους τους ή από μεγαλύτερούς τους. Οι τάσεις εκδήλωσής του τα τελευταία χρόνια είναι ανησυχητικά αυξητικές γι αυτό με αφορμή την παγκόσμια ημέρα Anti–Bullying (6 Μαρτίου) και με πρωτοβουλία της διευθύντριάς μας κ. Ηλιάδη και της καθηγήτριας Αγγλικών μας κ. Τέγου οργανώσαμε μια συζήτηση με θέμα το bullying στις μέρες μας. Στη συζήτηση συμμετείχαν μαθητές και από τις τρεις τάξεις του γυμνασίου μας, κυρίως αυτοί που εμπλέκονται στα προγράμματα και στις ομάδες που έχουμε δημιουργήσει (περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, βυζαντινής ιστορίας κλπ.).

Κατά τη γνώμη μου, οι δύο διδακτικές ώρες που αφιερώσαμε άξιζαν τον κόπο και οι προσπάθειες των καθηγητριών μας που έπαιζαν το ρόλο του καθοδηγητή στη συζήτηση απέδωσαν καρπούς. Καταφέραμε να ευαισθητοποιηθούμε και να γνωρίσουμε καλύτερα τη σημασία και τις συνέπειες του bullying στα παιδιά, εκφράσαμε όλοι τις απόψεις μας πάνω σε αυτό το θέμα, προβληματιστήκαμε και μάθαμε πολλά νέα, χρήσιμα πράγματα από αυτή την άκρως ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική συζήτηση. Προσωπικά, μου δόθηκε η ευκαιρία να συνειδητοποιήσω την έκταση του προβλήματος αυτού καλύτερα και να γνωρίσω τις θλιβερές επιδράσεις του σε πολλούς αθώους συνομήλικούς μου σήμερα, που βιώνουν καθημερινά την άθλια αυτή κατάσταση, όντας ανήμποροι να αντιδράσουν από φόβο μήπως λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις. Η εκτενέστατη ανάλυση του θέματος καθώς και των διάφορων ιδιαίτερων πτυχών του από όλους τους συμμετέχοντες με οδήγησε στη δημιουργία μιας πιο σφαιρικής άποψης για το πρόβλημα αυτό. Αξιοσημείωτο είναι ότι για την ομαλότερη ένταξή μας στο νόημα και στην ουσία της συζήτησης καθώς και για την καλύτερη κατανόηση του θέματος με το οποίο θα ασχολούμασταν, οι καθηγήτριές μας μάς πρόβαλαν διάφορες σχετικές με το bullying φωτογραφίες, στίχους, ζωγραφιές και αποσπάσματα από λογοτεχνικά κείμενα έτσι ώστε να μας κεντρίσουν το ενδιαφέρον και να μας προσφέρουν ερεθίσματα, τα οποία θα αξιοποιούσαμε κατάλληλα, όταν θα μπαίναμε αργότερα στο κύριο και κεντρικό θέμα της συζήτησης μας. Τέλος, έπειτα από την αναφορά όλων αυτών των ωφελημάτων της συζήτησής μας θα ήθελα να ευχαριστήσω τη διευθύντριά μας κ. Ηλιάδη όπως και την κ. Τέγου για την ενασχόλησή τους πάνω σε τέτοια σύγχρονα θέματα και προβλήματα, που ο κάθε μαθητής πρέπει να γνωρίζει, καθώς και την προσπάθειά τους να περάσουν το μήνυμα αυτών σε όλα εμάς τα παιδιά. Τέτοιες κινήσεις είναι άξιες συγχαρητηρίων και πρέπει κατά τη γνώμη μου να προωθηθούν και στην ευρύτερη σχολική κοινότητα της πόλης αλλά και της χώρας μας έτσι ώστε όλοι να αποκτήσουμε ευσυνειδησία, να ευαισθητοποιηθούμε και να πάρουμε θέση πάνω σε τέτοια σοβαρά και επείγοντα κοινωνικά ζητήματα που γίνονται γνωστά σε όλο τον κόσμο και διασύρουν τη χώρα μας παγκοσμίως. Ας κάνουμε εμείς το πρώτο βήμα για την καλυτέρευση των σχολικών συνθηκών, ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί άμεσα και έμμεσα να εξαλλείψουμε τέτοια φαινόμενα βίας από τα ελληνικά σχολεία και ας ανέβουμε ένα παραπάνω επίπεδο στον τομέα της εκπαίδευσης σαν χώρα, πράγμα καθοριστικό για τις μελλοντικές γενιές, στις δύσκολες εποχές που διανύουμε.

Στέλιος Γουναρόπουλος

Μαθητής Β? Τάξης του 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων

Ενδοσχολική βία  κείμενο από τη μαθήτρια  της Β΄Γυμνασίου Πολύζου Αθηνά 

?Ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών στα χρόνια της κρίσης?.

Στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων πραγματοποιήθηκε  την περασμένη Πέμπτη 7 Μαρτίου 2013 στις 7 μ.μ., η  6^η επιμορφωτική συνάντηση της φετινής σχολικής χρονιάς με ομιλήτρια την κα. Φάννυ Μπονώτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και θέμα: ?Ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών στα χρόνια της κρίσης?.

Επιλέξαμε, σε συνεργασία με την κα. Μπονώτη, αυτό το θέμα γιατί θεωρούμε ζήτημα κομβικής σημασίας τη θωράκιση των μαθητών και μαθητριών μας με κείνα τα στοιχεία που θα τους καταστήσουν ικανούς και ικανές  ν? αντεπεξέρχονται στις υποχρεώσεις τους στο σχολείο με δημιουργικότητα, με ανοιχτό πνεύμα και, κυρίως, με χαρά, με ξεγνοιασιά.

Πράγμα, βέβαια, που αποτελεί αντινομία σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, αλλά που η κα. Μπονώτη μας έπεισε με τρόπο τεκμηριωμένο, επιστημονικό και ταυτόχρονα άμεσο και απλό ότι είναι εφικτό!

«Χαίρομαι πάρα πολύ που είμαι σήμερα εδώ σε μια σχολική μονάδα, η οποία θεωρώ ότι έχει χαρακτηριστικά ψυχικά ανθεκτικού σχολείου!?», είπε, στην αρχή της ομιλίας της, η κα. Μπονώτη. Στη συνέχεια αναλυτικά μας εξήγησε πως η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών ως  φιλοσοφία εστιάζεται στο να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε εκείνους τους προστατευτικούς παράγοντες, που θα βοηθήσουν τα παιδιά να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις δυσκολίες της ζωής: σχολικής κι ενήλικης. Σαφώς χρειάζεται ένα σταθερό και υποστηρικτικό οικογενειακό πλαίσιο, όπως, επίσης, ένα σχολείο που να ευνοεί την σύναψη θετικών διαπροσωπικών σχέσεων, που να ενισχύει τα κίνητρα των μαθητών και να τους προσφέρει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο ν? αγαπήσουν και να χαρούν την μάθηση. Και, βέβαια, χρειάζεται να ενισχυθούν κάποια ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού, όπως είναι η συναισθηματική του ευφυΐα, η ικανότητά του να συνάπτει διαπροσωπικές σχέσεις με τους άλλους, να θέτει στόχους και να τους ικανοποιεί, να έχει κίνητρα, ενδιαφέρον για την μάθηση και την ζωή, γενικότερα».

 Ποιοι είναι λοιπόν  αυτοί οι μαθητές που αντέχουν περισσότερο; Όσο κι αν κατ΄αρχάς μας ακούγεται περίεργο, η κ. Μπονώτη μας πληροφόρησε με τρόπο τεκμηριωμένο επιστημονικά , κοινωνικά προσδιορισμένο και ψυχικά ευαίσθητο, πως  αυτοί οι μαθητές και μαθήτριες που θα επηρεαστούν λιγότερο από την κρίση δεν είναι  απαραίτητα όσοι έχουν και περισσότερα χρήματα. Είναι εκείνοι που έχουν αυτό που ονομάζουμε μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα. Είναι οι μαθητές με  αυτοεκτίμηση, που έχουν μάθει να σκέφτονται με ρεαλιστική αισιοδοξία, που έχουν μάθει να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις στη ζωή τους, που έχουν μάθει να κοπιάζουν οι ίδιοι για όσα αποκτούν, οι μαθητές που δεν τους έχουν μεταδοθεί φοβίες και ανασφάλειες,  που φροντίζουν τον εαυτό τους, που  έχουν καλές κοινωνικές σχέσεις, οι αλτρουιστές, οι άνθρωποι που πιστεύουν στη συλλογικότητα ως αξία ζωής. Επίσης τόνισε πως είναι οι ισορροπημένοι  λύτες προβλημάτων, αυτοί δηλαδή που θα διαχωρίσουν ποια  στοιχεία του προβλήματος αποτελούν δική τους ευθύνη και ποια όχι και που θα «αποδομήσουν» ένα πρόβλημα με ψυχραιμία και μεθοδικότητα, αντί να το αντιμετωπίσουν απόλυτα και αφοριστικά ως εξ αρχής σύνθετο και άλυτο. Εκείνοι που μπορούν με ευκολία να κατανοούν το  μερίδιο ευθύνης των πράξεών τους και με αυτοκριτική   παραδέχονται τα λάθη τους προσπαθώντας καθημερινά να βελτιώνονται. Και σίγουρα οι δημιουργικοί  μαθητές  που έχουν μεγαλύτερη ευελιξία στη σκέψη τους, αυξημένη παρατηρητικότητα και διευρυμένο φάσμα αντίληψης απέναντι στα προβλήματα.

Τα παιδιά επομένως, τόνισε η κ. Φάννυ Μπονώτη,  έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν, να συμμετέχουν σε όλα αυτά αλλά και δική μας υποχρέωση είναι να διασφαλίσουμε ότι μπορούν, παρόλα αυτά, να συνεχίσουν να αισθάνονται ότι είναι παιδιά και να ζουν ως παιδιά. Εκτός από το να ξέρουν την κατάσταση τη σχετική με την οικονομική κρίση, πρέπει να φροντίσουμε τα παιδιά μας  να αποκτήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες. Αυτό που προσωπικά θεώρησε  πιο σημαντικό η εισηγήτριά μας είναι να παρέχουμε στα παιδιά μας τα απαραίτητα  ψυχικά εφόδια, δηλαδή να τα κάνουμε ανθεκτικά ψυχικά έτσι ώστε σήμερα που είναι παιδιά και αύριο ενήλικες να μπορούν να χειρίζονται τις δυσκολίες   με ασφάλεια και αυτοπεποίθηση. Έτσι, η συστηματική προώθηση μιας παιδείας ψυχικής ανθεκτικότητας σε όλα τα επίπεδα θα βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν πώς να μετασχηματίζουν ένα εμπόδιο σε μια ευκαιρία για ωρίμανση και μάθηση, να αποκτήσουν μια θετική προσέγγιση στη ζωή, θάρρος και αισιοδοξία για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες.

Για όλους αυτούς τους λόγους  παράλληλα ευκταίο θα ήταν να γίνει προσπάθεια ώστε να ελαττωθεί  το στρες στην οικογένεια, να είναι οι γονείς ήρεμοι και υποστηρικτικοί  και να διαχειρίζονται τις προσδοκίες των παιδιών με ειλικρινή τρόπο. Αυτό θα κάνει τα  παιδιά να νιώθουν ότι μπορούν να συνεχίσουν να βασίζονται στην οικογένεια τους, πράγμα που  είναι πιο  δύσκολο στη παρούσα φάση  γιατί κι αυτά ενδεχομένως αντιλαμβάνονται πως η ασφάλειά τους δεν εναπόκειται πλέον μόνο στους γονείς τους αφού και οι ίδιοι ζουν σε καθεστώς μεγάλης αβεβαιότητας και ανασφάλειας.  Επίσης, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε πως εμείς οι ενήλικες ?γονείς και εκπαιδευτικοί ? αντιμετωπίζουμε τα εμπόδια και τις δυσκολίες της ζωής και τι είδους πρότυπα δίνουμε στα παιδιά μας.

Η κρίση ως πρόκληση για αναζήτηση νέας ισορροπίας, κατέληξε η κ. Μπονώτη, μπορεί να κινητοποιήσει νέες δυναμικές, να μας οδηγήσει σε μία επανεπένδυση της συλλογικής ελπίδας μέσα από ριζικά διαφορετικές πλέον διεξόδους, μέσα από επενδύσεις σε νέες, υγιείς νοοτροπίες με βάση την αλληλέγγυα εμπιστοσύνη την οποία χάσαμε -όχι όμως μόνο λόγω της οικονομικής ανέχειας. Αυτό θα μας δώσει μια αίσθηση ελπίδας, μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας και  ελέγχου. Βεβαίως, είναι  στο χέρι του καθενός να δείξει σεβασμό και προστατευτικότητα απέναντι στον εαυτό του, να δώσει το καλό παράδειγμα στα παιδιά του και τους γύρω του γενικότερα και να δείξει όχι ψευδή δύναμη και σκληρότητα (είμαστε όλοι άνθρωποι, όχι βράχοι ή ρομπότ) αλλά ψυχραιμία, σύνεση, δημιουργικότητα και αισιοδοξία. Είναι πιο πρακτικό και χρήσιμο, λοιπόν, τις δυσκολίες  να τις εκλαμβάνουμε ως μαθήματα ζωής και αφορμές για να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας, τις προτεραιότητές μας και τις σχέσεις μας, και να βγούμε από την πολύπλοκη αυτή κατάσταση σοφότεροι.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ΄ το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων

Το 3^ο Γυμνάσιο Τρικάλων, στο πλαίσιο της προσπάθειας που καταβάλλει για την προώθηση της ενδοσχολικής επιμόρφωσης,  πραγματοποίησε   την  4^η για εφέτος επιμορφωτική του συνάντηση,  την Πέμπτη,  24-01-2013  και ώρα 6.30΄ μ.μ.,  με θεματική επιλογή: «ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ  ΣΕΝΑΡΙΟ: H μικρασιατική καταστροφή-Η πυρπόληση της Σμύρνης (1922) και η επιβίωση των προσφύγων  μέσα από το φωτογραφικό φακό και τις προφορικές μαρτυρίες».

Εισηγήτρια ήταν η κ. Ρουσουλιώτη Χαρίκλεια, φιλόλογος-ιστορικός, καθηγήτρια του 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων, με Μεταπτυχιακό στη Νεότερη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία από το Α.Π.Θ. Με το πολυποίκιλο και εντυπωσιακό οπτικοακουστικό υλικό της παρουσίασής της ( ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ) η εξειδικευμένη στην περίοδο αυτή εισηγήτρια, μας έδειξε εποπτικά και μέσα από φύλλα εργασίας (Φύλλα εργασίας) πως οι μαθητές/τριες μπορούν να επεξεργαστούν  διαφορετικά είδη ιστορικών πηγών  (γραπτές, προφορικές και οπιτικοακουστικές), πως μπορούν να κατανοήσουν  τη σημασία της «μικροϊστορίας», της ιστορικής μνήμης όπως αυτή διασώζεται στις μαρτυρίες απλών ανθρώπων, πώς να κατανοούν την έννοια της οπτικής γωνίας, συνθέτοντας δικό τους κείμενο από διαφορετικές οπτικές γωνίες, πώς να ασκηθούν  στην επιλογή εκείνων των πληροφοριών που ταιριάζουν  στο εκάστοτε ερώτημα ? δραστηριότητα (κριτικός γραμματισμός).Επίσης πως να επισημάνουν τις συνέπειες του πολέμου για τον άμαχο πληθυσμό και τη στάση των ισχυρών, πως να προσεγγίσουν βιωματικά το κοινωνικό φαινόμενο της προσφυγιάς και τις δυσκολίες που απορρέουν από αυτό και τελικά να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά με το βιοτικό επίπεδο των μικρασιατών προσφύγων μετά τον ερχομό τους στην Ελλάδα.

Ομολογουμένως, τα συγκινητικά σημεία της εισήγησής της που προκάλεσαν την αυθόρμητη ενσυναίσθησή μας και εξέγειραν τη βιωματική συμμετοχή μας στα δραματικά ιστορικά γεγονότα  υπήρξαν πολλά. Όπως άλλωστε αναφέρει ο Douglas Dakin στο βιβλίο του «Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» (σ.356): «Στις 26 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο εγκατέλειψε την Σμύρνη?Το τουρκικό ιππικό  μπήκε στην πόλη την επόμενη μέρα. Στις 29 Αυγούστου/11 Σεπτεμβρίου  1922 οι Τούρκοι κατέσφαξαν πολλούς χριστιανούς, και δύο μέρες αργότερα πυρπόλησαν την πόλη. Γλίτωσαν μόνο διακόσια ή τριακόσια κτίρια και ο τουρκικός τομέας. Χάθηκαν περισσότερα από 25.000 άτομα και πάνω από 200.000 συνωστίζονταν στην παραλία, χωρίς τροφή και νερό, εκλιπαρώντας βοήθεια. Ενώ στο σχολικό βιβλίο (σελ.107) της Γ΄γυμνασίου, όπως εύγλωττα τόνισε η κ. Ρουσουλιώτη Χαρίκλεια, η τελική επίθεση και η καταστροφή καλύπτεται σε λίγες γραμμές. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η τελική τουρκική επίθεση. Λίγο μετά η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και άρχισε η υποχώρηση. Στις 27 Αυγούστου οι κεμαλικοί μπήκαν στη Σμύρνη. Η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοί της στη σφαγή. Η ήττα του ελληνικού στρατού σήμανε και το τέλος του μικρασιατικού ελληνισμού. Όσοι Έλληνες σώθηκαν πήραν το δρόμο για την προσφυγιά.» Συνεπώς,  μια πληρέστερη ενημέρωση των μαθητών για τις συνθήκες που επικράτησαν κατά την καταστροφή επιβάλλεται.

Έτσι, και με τρόπο απτό και κατανοητό, μέσα από την ακόλουθη δικτυογραφία (http://www.ime.gr/fhw/ , http://www.youtube.com/ ,  http://www.ert–archives.gr/   εμφανίστηκαν  μπροστά στα διεσταλμένα από ανθρωπιστική και εθνική αγανάκτηση μάτια μας?.οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας που περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα “τάγματα εργασίας”, με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά, οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της “Ανεξαρτησίας” , πράγματα και γεγονότα που δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως…”. Και το φοβερώτερον είναι, ότι το όργιον αυτό του αίματος, του ολέθρου και των ποικίλων άλλων εγκλημάτων έγινεν υπό τα βλέμματα, τα χαιρέκακα συχνά χαμόγελα και τας επευφημίας ακόμη πολλάκις των πληρωμάτων των ξένων πολεμικών,ακόμη και των επισήμων εκπροσώπων των χριστιανικών δυνάμεων.[…]Ο ίδιος πρόξενος (ο γάλλος) προσκεκλημένος εις γεύμα, εις το οποίον ήτο προσκεκλημένος και ο πρόξενος Γεώργιος Χόρτων, ο μόνος, όπως ελέχθη, πρόξενος, φιλικώς διατεθειμένος προς τους έλληνας, εδικαιολογήθη δια την καθυστέρησίν του επί ολίγα λεπτά με αυτά τα τρομερά λόγια: “Διότι, είπεν, η ατμάκατος με την οποίαν ερχόμουν από το γαλλικόν πολεμικόν προσέκρουε, συνεχώς, εις επιπλέοντα πτώματα ελληνίδων“. Και ο αμερικανός πρόξενος, ακούων την κυνικήν αυτήν δικαιολογίαν, ώκτειρε τον εαυτόν του ότι ανήκεν εις το ανθρώπινον γένος.[…] Εις την γαλλικήν “Revue de Paris” αναγράφονται αυτά τα φοβερά δια τον χριστιανικόν πληθυσμόν μεταξύ άλλων: “Αι φωναί των σφαζομένων έφθαναν από την παραλίαν και τα πτώματα των πνιγμένων επέπλεον πέριξ των πλοίων. Μέσα εις αυτήν την αγριότητα ηκούσθησαν ήχοι μουσικής από αγγλικόν πολεμικόν σκάφος προς τέρψιν των εις αυτόν επιβαινόντων”. Και ο ανταποκριτής των “Τάιμς” στην Κ/πολιν προσθέτει και αυτός εις τηλεγράφημά του υπό ημερομηνίαν 3/16 Σεπτεμβρίου: “Ναυτικόν άγημα άγγλων που εφύλαττε το εργοστάσιον φωταερίου παρέστη μάρτυς φρικτών εγκλημάτων εις βάρος ελληνίδων εις τον δρόμον χωρίς να επέμβη, διότι είχε λάβει διαταγήν να μην επέμβη εις ο,τιδήποτε άλλο, πλην περιπτώσεως αφορώσης την αφάλειαν του εργοστασίου”. (Χ. Αγγελομάτης, Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, A).

Στο τελευταίο μέρος της άριστα δομημένης παρουσίασής της η κ. Ρουσουλιώτη διέγραψε αδρά το έπος της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα. Έδειξε μέσα από οπτικοακουστικό υλικό (φωτογραφίες, αποσπάσματα ντοκυμαντέρ)πως,  με αφετηρία την επομένη της αναγκαστικής μετανάστευσης τους,  οι πρόσφυγες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνισμού. Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, το όφελος υπήρξε σημαντικό. Εκτός της αύξησης της προσφοράς ειδικευμένης και φθηνής εργατικής δύναμης και της διεύρυνσης της εσωτερικής αγοράς, η στέγαση των προσφύγων, τα αποξηραντικά έργα, η οδοποιία, οι επικοινωνίες, η παραγωγή υφαντουργικών ειδών πρώτης ανάγκης έγιναν στόχοι της κοινωνικής πολιτικής και λειτούργησαν ως προσοδοφόροι τομείς για τις ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις. Οι πρόσφυγες, χωρίς να εκμεταλλευθούν εντέλει προς ίδιον όφελος το εργατικό δυναμικό τους ?εκτός εξαιρέσεων- έβγαλαν την ελληνική οικονομία από τον λήθαργό της και την ώθησαν σε κρίσιμες αναδιαρθρώσεις. Στα παραπάνω είναι αναγκαίο να συνδυαστεί και η πολιτισμική τους προσφορά, ως τόνωση της πνευματικής ζωής και διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Ωστόσο, σε τούτη την ιστορική αποτίμηση, τόνισε εύστοχα η εισηγήτρια, θα πρέπει να λάβουμε υπ? όψιν μας ότι σε κοινωνικό επίπεδο οι μαζικοί θάνατοι από την εξαθλίωση, τις κακουχίες και τις ασθένειες, η ψυχολογική αναταραχή, οι άθλιες συνθήκες εργασίας και οι προσωπικές απώλειες δεν μπορούν να εξισορροπήσουν ως ανταλλάγματα τις όποιες οικονομικές ή πολιτισμικές ωφέλειες υπό τη βραχυπρόθεσμη οπτική γωνία της βραχύβιας ανθρώπινης ζωής.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλολόγος-ιστορικός, Δ/ντρια 3^ου Γυμνασίου Τρικάλων